Fietsend door de linie
Sinds december werk ik als coördinator onderzoek bij de Zuiderwaterlinie. Met een fietstocht in vijf delen maak ik kennis met de linie en haar heemkundigen. Voor het tweede deel van mijn tocht verken ik het gebied tussen Heusden en Sint-Oedenrode.
Mijn eerste kennismaking met de Zuiderwaterlinie was in Heusden, dus voelt het voor mij een beetje als thuiskomen. Ik spreek af met archivaris Hildo van Engen, die mij in 2017 hielp met het uitzoeken van de rol van Heusden tijdens het Rampjaar en het eigenaardige verhaal over de lokale held Jan Beens, die een Franse ruiter overmeesterde. Pikant detail is dat deze ‘Heusdense’ held uit een dorpje in de Eifel kwam en waarschijnlijk als beroepssoldaat naar Heusden is gekomen. Met Hildo heb ik het over (buitenlandse) soldaten in de vestingsteden van de Zuiderwaterlinie. Er waren in die tijd over het algemeen geen kazernes, waardoor de soldaten bij de inwoners thuis werden ingekwartierd.
Het lijkt mij zeer interessant om meer te weten te komen over deze contacten tussen de lokale bevolking en de (buitenlandse) ingekwartierde soldaten. Met de inkwartiering en de opvang van oorlogsvluchtelingen komt de oorlog, die op zichzelf al verschrikkelijk genoeg is, letterlijk de woonkamer binnen en wordt daarmee extra persoonlijk.
In Vlijmen spreek ik met Bert van Opzeeland en Adrie Verboord, die beiden zeer goed op de hoogte zijn van de geschiedenis van hun regio. We spreken over de impact die de oorlog had op de Brabantse bevolking. Het opvangen van groepen soldaten bij mensen thuis leidde soms tot spanningen. Er zijn veel negatieve verhalen te vertellen over inkwartiering, maar Adrie benadrukt dat we de verhalen van hoop en veerkracht niet uit het oog mogen verliezen: deze bijzonder intense situaties zorgden voor culturele uitwisseling en er kwamen zelfs vriendschappen en liefdes uit voort.
Samen met Anne van Kuijk fiets ik de volgende dag van Sint-Oedenrode naar Boxtel. Onderweg laat ze me allerlei restanten zien uit de periode 1830-1839, toen België zich van Nederland afscheidde. In 1839 werd er zelfs gevreesd voor een Belgische invasie. In allerijl liet men de Dommel overstromen en werden de bruggen afgebroken. Ook in deze periode werd er weer massaal ingekwartierd. Het in huis nemen van soldaten en oorlogsvluchtelingen kwam dus te allen tijde voor in het Zuiderwaterliniegebied, denk ook aan de Bataafse Revolutie, de Wereldoorlogen en de vluchtelingen uit Oekraïne vandaag de dag.
Ik neem mee dat we met een onderzoeksproject over inkwartiering samen met alle onderzoekers van de Zuiderwaterlinie fascinerende verhalen kunnen ophalen. Na carnaval zet ik mijn tocht voort in de stelling Breda-Geertruidenberg!