Historica Emma Storm neemt het stokje over van Jacob Knegtel

We zullen er allemaal aan moeten wennen, maar na vier jaar vol onderzoek, schrijfwerk en een onstilbare honger naar kennis sluit Jacob Knegtel zijn tijd bij de Alliantie Zuiderwaterlinie af. Hij begint een nieuw hoofdstuk als adviseur Erfgoed en Ruimte bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Jacob laat zijn werk bij de Alliantie achter in goede handen: Emma Storm, historica, staat te popelen om aan de slag te gaan. In dit dubbelinterview draagt Jacob het stokje aan Emma over.

Emma: Vier jaar is een lange staat van dienst, Jacob. Hoe kijk je terug op je tijd bij de Alliantie Zuiderwaterlinie?

Jacob: Ik begon in 2018 en kwam op een heel goed moment, omdat de linie toen een flinke impuls kreeg qua middelen. Dat betekende dat de linie meer kon doen dan alleen de vergroting van de naamsbekendheid. We konden het hoofdstuk ‘kennis’ gaan opstarten. Ik ben geograaf en afgestudeerd op erfgoed, dus ik was in mijn loopbaan al meer bezig met geschiedenis, maar noemde me nog geen historicus. Daarom was de Alliantie een leuke plek: ik dook niet alleen in de onderbelichte geschiedenis van de Zuiderwaterlinie, maar ook in het vak van historicus. Door de jaren heen merkte ik dat werken met de Zuiderwaterlinie gaat om ontdekken: ontdekken waar de kennis ligt, zowel digitaal als heemkundig, waar interessante bronnen te vinden zijn en waar nog gaten in het verhaal zitten. Daardoor nam de fascinatie toe.

Emma: Kende je de Zuiderwaterlinie al voordat je begon?

Jacob: Nee ik kende de linie niet! Ik kom wel uit Brabant maar niet uit Zuiderwaterlinie-gebied. Het verschil tussen zand- en kleigrond en hoog- en laaggelegen gebied zorgt in die provincie voor dat perfecte linielandschap. Als ‘zand-Brabander’ heb ik me eindeloos kunnen fascineren over het ‘klei-Brabant’; de landbouw, de overstromingen en de politiek. Dat heeft me de ogen geopend voor het karakteristieke verhaal van de Zuiderwaterlinie. En jij?

Emma: Ik wist ook niets van de Zuiderwaterlinie af. Dat vond ik wel spannend. Maar ik heb een geschiedenisachtergrond en ben historicus dus dat geeft me zelfvertrouwen om in een nieuw onderwerp te duiken en dat te gaan onderzoeken. Wat me aansprak, was dat de Alliantie zich meer wil gaan richten op de sociaal-maatschappelijke aspecten: hoe woonden mensen samen met het water? Hoe ging de normale burger om met oorlogen en conflicten? Dat gaat verder dan de militaire kant en dat vind ik leuk. 

Jacob: De militaire historie is de ruggengraat van de Zuiderwaterlinie, maar het verhaal is inderdaad veel breder dan dat. Langs de linie worden er al verschillende onderzoeken naar gedaan.

Emma: Ja, en dat kun je ook koppelen aan mensen die nu nog langs de linie wonen. Als je verhalen uit de regio haalt, kunnen mensen hun eigen verbinding met hun omgeving en de geschiedenis ervan ook vertellen. Dat trekt me erg aan aan de Zuiderwaterlinie. Ook de combinatie van erfgoed, landschap en toerisme is interessant. Je kunt echt op ontdekkingstocht gaan langs de linie met haar vestingsteden, forten en routes. En de tegenstellingen in het verhaal vind ik ook bijzonder. Neem bijvoorbeeld het Rampjaar 1672. Dat is in sommige Brabantse regio’s een jubeljaar. Dat wist ik niet en die nuance is heel interessant.

Jacob: Klopt. De Zuiderwaterlinie raakt aan heel veel geschiedenis van Nederland als geheel. De Zuiderwaterlinie is een product van de Nederlandse staten. De bouw ervan is een koninklijk decreet geweest, dus dat geeft wel aan hoe belangrijk de linie is geweest. Zo kun je in die lokale Brabantse geschiedenis ook raakvlakken vinden met nationale geschiedenis.

Emma: Wat zijn highlights die je in je werk hebt meegemaakt?

Jacob: Met René Kwant, de eerste regisseur van de Zuiderwaterlinie, heb ik de kennisagenda opgesteld. Mijn allereerste artikel was daarop gebaseerd en gaf een eerste integrale blik op de totstandkoming van de Zuiderwaterlinie als bouwwerk. Ik had het gevoel dat ik iets nieuws ontdekte, alsof ik in een donkere piramide liep en in elke gang een nieuwe schat tegenkwam. Bekende informatie verbonden we aan nieuwe kennis: we vonden nieuwe bronnen en voor het eerst kon ik op papier zien waar het idee van inundatie langs de hele frontier vandaan kwam. Dat was in een geheime resolutie van de Staten-Generaal. Het was echt puzzelwerk, want we wisten wel wanneer de resolutie was gemaakt maar niet waar het document was. Dat we die vonden was heel bijzonder.

Emma: Daar kijk ik ook naar uit: de puzzelstukjes vinden en de zoektocht ondernemen, om als historicus in een onderzoek te duiken en die puzzelstukjes aan elkaar te verbinden. Er is nog veel te ontdekken over de Zuiderwaterlinie.

Jacob: Ja, er zijn weinig onderwerpen die nog zo belangrijk kunnen worden als de Zuiderwaterlinie. Het feit dat UNESCO waterlinies in Nederland heeft bestempeld als werelderfgoed geeft wel aan hoe belangrijk linies zijn als onderdeel van de Nederlandse geschiedenis en het Nederlandse landschap. 
 
Jacob: En natuurlijk ga je je ook storten op de collectie van de Zuiderwaterlinie. Daar hebben we de basis voor gelegd, een eerste overzicht van kennis uit heel Brabant over de Zuiderwaterlinie. Het idee was vanaf het begin om kennis te verzamelen en te ontsluiten om dat te gebruiken voor onderzoek. Dat begon als een database, samengesteld uit informatie uit grote onderzoeken, dat we online konden publiceren – in dit geval in de Brabant Cloud. Beschikbare bronnen richten zich nu vooral op militaire en politieke geschiedenis, dus de sociaal-maatschappelijke kant kan meer belicht worden. Daar hebben we onderzoeksvragen bij dus dat geeft hopelijk een nieuwe impuls aan de collectie.

Emma: Klopt, daar ga ik me mee bezighouden. Ik ga de collectie aanvullen, eerst vooral met beeldmateriaal. Ik vind toegankelijkheid van kennis belangrijk, zodat mensen makkelijk gebruik kunnen maken van bronnen. Het is mooi dat er heemkundigen zijn met collecties en archieven en dat de database hun bronnen openstelt voor een breder publiek. Over publiek gesproken: ik ga ook aan de slag met Menno’s Reis. In 2023 - 325 jaar na Menno van Coehoorns inspectiereis - gaat zijn portret dezelfde route afleggen. Het publiek kan hem dan komen opzoeken in verschillende musea langs de linie. Ik vind het leuk dat ik op die manier Menno zelf ook wat beter leer kennen.

Emma: Heb je nog tips voor me om mee te beginnen?

Jacob: Ga op pad en in gesprek met de mensen die je de verschillende verhalen kunnen vertellen achter de linie. Dan leer je Brabant op een hele andere manier kennen. En kies voor jezelf nieuwe onderzoeksvragen. We hebben dan wel een aanzet gegeven en langs de linie wordt ook onderzoek uitgevoerd, maar er zijn nog meer gaten in de kennis. Door geschiedenisartikelen te schrijven voor een geïnteresseerd publiek draag je bij aan de zichtbaarheid van de Zuiderwaterlinie. Het is ook goed om te kijken hoe kennis kan bijdragen aan de landschappelijke functie van de linie vandaag de dag.

Emma: Ik kijk er erg naar uit om het doen van archiefonderzoek weer op te pakken. Bijvoorbeeld met de reis van Menno van Coehoorn om te kijken wat er 350 jaar geleden speelde langs de linie en hoe het nu gaat. Ik kijk er vooral naar uit om de betrokken mensen te ontmoeten. Ik heb al enthousiaste mensen gesproken en mooie verhalen gehoord, dus ik heb zin om in dat netwerk te duiken. Ik wil graag bijdragen aan het enthousiasme voor de linie met nieuw onderzoek.

Jacob: Ik blijf graag op de hoogte van je werk! En ik blijf graag betrokken bij de Zuiderwaterlinie. Je ziet mij zeker terug bij de erfgoedcafés om bij te praten.

Jacob, bedankt voor je inzet en passie voor de Zuiderwaterlinie en veel plezier en succes met je nieuwe baan! Emma, we heten je van harte welkom bij de Alliantie en hopen dat je al net zoveel plezier beleeft aan het werken met het bijzondere erfgoed van de linie. Bijpraten met Jacob en kennismaken met Emma? Bezoek dan het volgende erfgoedcafé op 13 september!