Terugblik Kennisdag Waterlinies 2025
Op donderdag 25 september ontmoetten vertegenwoordigers van zeven waterlinies elkaar in het Waterliniemuseum op Fort bij Vechten. Het overkoepelende thema van de dag was 'De mens achter de waterlinie'. In het programma was er aandacht voor arrangementen, archief, techniek en onderzoek. Ook werden er twee nieuwe boeken geïntroduceerd in het groeiende netwerk van waterlinies.
De Kennisdag Waterlinies is een initiatief van de Zuiderwaterlinie, de Oude Hollandse Waterlinie en de Grebbelinie. Zij verwelkomden vertegenwoordigers van lokale verenigingen, organisaties, overheden en andere Nederlandse linies om kennis te delen, ervaringen uit te wisselen en om elkaar te voeden met nieuwe inhoudelijke en technische inzichten.
Het Waterliniemuseum op Fort bij Vechten was een ideale plek om bij de start van de bijeenkomst een nieuw boek te presenteren: maritiem historicus Anne Doedens gaf uitleg over de ‘Zoetwateroorlog', die in 1672 werd uitgevochten met Hollandse platbodemschuiten (‘uitleggers’) in de Oude Hollandse Waterlinie. Bewapend met kanons en mortieren wisten de mariniers op deze scheepjes het verschil te maken in de strijd met Franse troepen. Het eerste exemplaar werd overhandigd aan scheidend Commandant Zeestrijdkrachten, viceadmiraal René Tas.
Stef Koenis (Alliantie Zuiderwaterlinie) nam de zaal mee in zijn presentatie over ‘De oorlog achter de voordeur’. Samen met een groep heemkundigen deed hij onderzoek naar militaire inkwartiering en vluchtelingenopvang in de Zuiderwaterlinie. Het boek beslaat ruim 450 jaar aan geschiedenis, vanaf de Tachtigjarige Oorlog tot aan nu, in de Zuiderwaterlinie: een gebied dat zich uitstrekt van Tholen tot aan Grave. De resultaten van de studie zijn samengebracht in een boek dat op 26 oktober uitkomt.
Hoe moderne technieken gebruikt kunnen worden om kennis op te doen in archieven werd uitgelegd door historicus Wouter van Dijk (Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen). Aan de hand van voorbeelden uit zijn boek ‘Soldaten in de Vechtstreek 1672-1673’ kwamen technische hulpmiddelen aan de orde die archieven helpen ontsluiten.
Onderzoekster en docente Francis Neijenhof (Breda University of Applied Sciences) deelde haar inzichten over arrangementen in waterlinies. Welke combinaties hebben meerwaarde voor bezoekers en welke keuzes maak je bij het samenstellen? Hoe bereik je nieuwe doelgroepen en wat levert het op voor musea, forten en linies? Om succesvol te zijn met arrangementen is het van belang om de doelgroep te betrekken bij het vormgeven van een activiteit of een route. Door deze ‘co-creatie’ blijven de arrangementen up-to-date en kunnen de afzonderlijke participanten hun eigen doelen bewaken.
Doorpraatsessie over archiefonderzoek en technologie
Tijdens de gespreksessies over (archief)onderzoek met moderne middelen werd al snel duidelijk dat ‘moderne middelen’ vooral worden gezien als experimentele middelen. Zo vonden de meeste deelnemers handschriftherkenning wél modern, maar tekstherkenning in gedrukte bronnen al niet meer. Ook zaken als kaartprojecties, gedigitaliseerde archieven en dergelijke worden al als normaal gezien. Het illustreert hoe snel de ontwikkelingen in het archief de laatste jaren zijn gegaan.
Een meermaals genoemde beperking is het gebrek aan gedigitaliseerde lokale archieven, waardoor handmatig zoekwerk in oude stukken noodzakelijk blijft. Een ander herkenbaar probleem is de verspreiding van relevante informatie over archieven van verschillende bestuurslagen en de archieven van musea, historische verenigingen en particulieren of organisaties. Wat Wouter van Dijk in zijn presentatie al ‘archiefintelligentie’ noemde blijft dus vereist: wat staat waar, en welke connecties zijn er te leggen met andere archieven? Het bestuderen van de bronnenlijsten van bestaande publicaties kan hierin al een aanzet geven voor verder onderzoek. Tijdens de sessie werden veel tips en ervaringen uitgewisseld.
Doorpraatsessie over arrangementen
Tijdens twee sessies werd allereerst ingegaan op de presentatie van Francis Neijenhof. We onderscheidden twee soorten arrangementen, waarbij de ‘interne arrangementen’ het meest eenvoudig tot een succes te maken zijn. Wanneer een restaurant, een buitenlocatie of bijvoorbeeld fietsverhuur in het museum of fort aanwezig zijn, ervaart de bezoeker het meeste gemak van een arrangement waar een ticket, kopje koffie en fietsroute worden gecombineerd. Goede marketing is nodig om nodig om dit aanbod vooraf bekend te maken. Deze arrangementen zijn minder succesvol als de bezoeker het aanbod pas ter plaatse ontdekt. In verschillende linies worden activiteiten voor kinderen aangeboden. Om hier echt van te profiteren is het raadzaam om te onderzoeken of de speurtocht/puzzeltocht met het museum of de expositie kan worden gecombineerd.
De arrangementen met individuele ondernemers en culturele hotspots vormen de tweede soort arrangementen in het liniegebied. De afstemming met de molenaars, forten, vestingen en beheerders van monumenten vragen meer aandacht, zo concludeerden de aanwezigen. De combinatie met deze locaties dragen wel sterk bij aan de beleving van de linie, hetgeen zich ook uit in de reacties van bezoekers middels social media.
Tangible Landscape
Een bijzondere ‘extra’ vormde de kennismaking met ‘Tangible Landscape’, een samensmelting van de traditionele zandtafel met moderne techniek. Ondrej Mitas (Breda University of Applied Sciences) gaf samen met zijn studenten een demonstratie van ‘Tangible Landscape’ waarbij onder andere emotiedata (gemeten bij bezoekers) werd geprojecteerd op een zandmodel van Fort Sabina (Noord-Brabant). In de Verenigde Staten, Europa en China zijn al diverse groepen actief met deze 3D-techniek, waarbij landschapselementen gekoppeld worden aan data, die helpen bij het vormen, plannen en begrijpen van landschapsinrichting en hoe deze door bezoekers wordt ervaren.
Rondleidingen door Fort bij Vechten en uitwisselsessies in de sfeervolle ruimtes van het fort maakten deze bijzondere dag compleet.
We danken iedereen voor zijn/haar aanwezigheid en kijken vast uit naar volgend jaar!