Terugblik opening expositie Bergen op Zoom 24 november 2023

“Menno is weer thuisgekomen”. Zo begon Claartje Rijkers, hoofd museum en programma bij Het Markiezenhof, haar welkomstwoord tijdens de opening van de expositie van Menno's Reis in Bergen op Zoom. Dit is de laatste stop van de reis.

In de monumentale Hofzaal van museum Het Markiezenhof kwam een grote groep geïnteresseerden bijeen om de opening van de expositie Menno’s Reis te vieren. 325 jaar geleden ging vestingbouwer Menno van Coehoorn op inspectiereis door heel Brabant, om plannen te maken voor een nieuwe verdedigingslinie: de huidige Zuiderwaterlinie. Het reizende kunstwerk van Studio APVIS, waarin de wereld van Menno is verbeeld, is vanaf 24 november tot 19 januari te zien in zaal 1747. Het kunstwerk wordt daar omringd door andere objecten uit de geschiedenis van de Zuiderwaterlinie. Speciaal voor deze gelegenheid is een draagbare mortier – een ontwerp van Menno van Coehoorn – uit het depot gehaald. En natuurlijk is er ook de kopie van het welbekende portret van Menno te zien. Zo samengebracht in de vestingstad waar de erfenis van Menno van Coehoorn zo voelbaar is, is het geen wonder dat gesproken werd van een warme thuiskomst.

Stadsgids Peter van Tilburg benadrukte de banden tussen de vestingbouwer en de stad tijdens zijn presentatie. Voor de Bergse stadsgidsen was de expositie het startsein om een nieuwe wandeling door de stad uit te werken: de Menno van Coehoorntocht. “Het vernuft van Menno van Coehoorn is goed te zien in Bergen op Zoom,” legde Peter uit. “Je ziet op de grote maquette, uit de collectie van Het Markiezenhof, de forten en schansen liggen. Je krijgt zo een idee van de onneembaarheid van de vestingstad.” En dat is Menno zijn verdienste. Bij zijn bezoek aan Bergen op Zoom wist hij precies wat er te doen stond. De zanderige ondergrond viel hem bijvoorbeeld op, dus hebben de wallen stenen onderkanten gekregen om stevig te blijven staan – een aanpassing op het ontwerp van zijn grote voorbeeld, Franse vestingbouwer Vauban. Bergen op Zoom kreeg nog meer slimme, nieuwe snufjes op het gebied van vestingbouw: de opbouw van hellingen en diverse lagen van verdediging. Het was de crème de la crème van Menno’s kunnen. En hoewel Bergen op Zoom zijn defensieve karakter niet meer nodig heeft, is de erfenis ervan nog altijd goed te zien: de wandeling voert over een stratenplan dat vorm heeft gekregen omdat het is aangepast op de bouw van de vroegere vesting. De Menno van Coehoorntocht laat zien hoe onlosmakelijk de Zuiderwaterlinie verbonden is met Bergen op Zoom.

Muzikant en chansonnier Olaf Heijnen liet horen hoe de verbondenheid ook vandaag nog doorklinkt: gedichten over de Zuiderwaterlinie heeft hij in aangrijpende liedjes weten om te zetten. De verbinding werd ook benadrukt door wethouder Letty Demmers: “De geschiedenis kun je via verhalen in je hart sluiten, de verhalen van mensen die ermee te maken hebben.” En in Bergen op Zoom zijn dat veel mensen. Vroeger de inwoners, die belegeringen moesten ondergaan en hoopten dat de verdediging standhield, nu de vele toeristen en inwoners die genieten van de overblijfselen van de vesting en het ommeland. Om dit allemaal in stand te houden voor de toekomst, kan de stad vertrouwen op de expertise van weer een nieuwe generatie ingenieurs, “in de geest van Menno”. 

Karin van den Berg, bestuurslid bij waterschap Brabantse Delta, liet zien dat het goed is om een connectie te leggen tussen het erfgoed van de Zuiderwaterlinie en het heden. Ze noemt de grote opgaven waar het waterschap en burgers voor staan: schoon water bijvoorbeeld, zowel om te drinken als om de gezondheid van het landschap te waarborgen. De inundaties van de Zuiderwaterlinie bracht vaak een overvloed van zout water met zich mee, wat leidde tot schade aan bodem en gewassen. Daarom, betoogt Karin, zoeken we ook “nieuwe Menno’s”, om te kunnen leren van het verleden en te kijken naar de toekomst. 

Met het project Menno’s Reis maken we daar, samen met partners als Het Markiezenhof, waterschap Brabantse Delta en de stadsgidsen Bergen op Zoom, vast een begin mee. Hoewel Menno’s Reis voor dit jaar ten einde is gekomen, is de ontdekkingstocht pas net begonnen. Op 19 januari vieren we de afsluiting van het eerste jaar van dit project en delen we de opbrengst en toekomstplannen. Maar voor nu kan er genoten worden van Menno’s thuiskomst in Bergen op Zoom.

Meer weten? Neem dan een kijkje op de webpagina over Menno's Reis.