“Er zijn zoveel plekken waar je de geschiedenis kan zien, ruiken en voelen”

Gefascineerd door het erfgoed 

“Ik houd van Middeleeuwse steden en vestingwerken”, vertelt Ondrej Mitas. “Ik woon nu 13 jaar in Breda en na een tip van een collega heb ik ooit Heusden bezocht. Niet eerder had ik zoiets gezien. Wat betekent deze bijzondere vorm in het landschap? Sindsdien heb ik de Zuiderwaterlinie twee keer volledig gefietst, kom ik vier tot vijf keer per jaar in Willemstad en heb ik vele andere mooie plekken bezocht. De goed bewaarde vestingsteden en forten van de Zuiderwaterlinie fascineren mij.”  

“Er zijn zoveel plekken waar je de geschiedenis kan zien, ruiken en voelen”, zegt Leo Jegen. “Eigenlijk bestaat de Zuiderwaterlinie uit een mengelmoes van alles dat het mooi maakt. De schakeringen van water, de bouwwerken, het erfgoed, de natuur.” 

Nick’s fascinatie voor de Zuiderwaterlinie startte vanuit nieuwsgierigheid: “In mijn achtertuin ligt de Linie van den Hout. Daar wandel ik elke dag met de hond. Hier staan limietpalen van het Ministerie van Oorlog. Ik vroeg me af wat zich allemaal heeft afgespeeld in mijn achtertuin. Google had geen antwoord, maar uiteindelijk kwam ik via mijn broer bij de cursus ‘Gastvrouw en –heer van de Zuiderwaterlinie’ terecht. Daar vond ik het antwoord over die limietpalen én leerde ik veel over de geschiedenis van de Zuiderwaterlinie. Sindsdien ben ik erdoor gegrepen.” 

Een belangrijk stuk geschiedenis en vakmanschap 

Veel van de mooie plekken en interessante vestingwerken van de Zuiderwaterlinie zouden niet bestaan zonder Menno van Coehoorn. Hij wordt niet voor niets ‘het genie van de linie’ genoemd. 

“Mede dankzij Menno van Coehoorn is Nederland het land zoals wij dat nu kennen”, vertelt Nick. “Door de ligging van de Zuiderwaterlinie werd Brabant een bufferzone, een speelbal van Holland in haar strijd tegen het zuiden. De vele oorlogen hadden een grote impact op de lokale bevolking. De verhalen uit die tijd maken onze historie tastbaar.” 

Al die verhalen komen tot leven als je de linie bezoekt. Er is veel bewaard gebleven van het werk van Menno van Coehoorn. Denk aan de linies, schansen, forten en oude inundatiegebieden waar je nu heerlijk langs kan fietsen en wandelen. Het werk van Van Coehoorns voorgangers en opvolgers, is nog steeds te bezoeken. In de loop der jaren hebben veel kundige mensen tot ver na de Tweede Wereldoorlog hun steentje bijgedragen aan wat we nu de Zuiderwaterlinie noemen. 

Nick: “In de Zuiderwaterlinie werd water slim ingezet als verdedigingssysteem. Dit gebeurde natuurlijk al langer, denk aan de grachten rond kastelen en steden. Maar Menno van Coehoorn tilde het naar een ander niveau door gebieden op een gecontroleerde manier onder water te kunnen zetten. ‘Inundatie’ heet dat.” 

Ondrej: “Dat maakt de Zuiderwaterlinie zo interessant om te bezoeken: je kunt er allerlei lagen van militaire geschiedenis ontdekken. De vestingsteden en –werken zien er gek uit en zetten je aan het denken. Het symboliseert een belangrijk stuk van de Nederlandse geschiedenis én vakmanschap als het om watermanagement gaat.” 

Mooie plekken verbonden door verhalen 

Waar vroeger inundatiegebieden de vestingsteden en -werken aan elkaar verbonden, doen verhalen dat nu. “De Zuiderwaterlinie is als een kapstok waar je verhalen aan kunt ophangen”, aldus Nick. 

“Met storytelling leggen we de wereld eigenlijk uit aan onszelf”, vult Ondrej aan. “Een goed verhaal roept emoties op en zorgt daarmee voor een unieke ervaring. De belevingswaarde van de Zuiderwaterlinie is zo hoog, omdat er twee dingen bij elkaar komen: nieuwigheid en sociale interactie.  

Je stapt er uit je dagelijkse sleur zo de natuur in. Je ontdekt nieuwe vormen van architectuur, leert over het erfgoed én je spreekt mensen met dezelfde interesses.” 

In het Mauritshuis in Willemstad, dat sinds 2021 een bezoekerscentrum van de Zuiderwaterlinie is, doen ze niets anders dan verhalen vertellen. “Blijkbaar neem je informatie beter tot je als je beweegt”, vertelt Leo. “Die theorie passen wij dagelijks toe. Waar het kan, zorgen we voor beleving bij de verhalen. Bezoekers roeien bijvoorbeeld in een oude roeiboot virtueel langs de vestingsteden terwijl Menno van Coehoorn vertelt over zijn werk. Denk daar nog spetters van het water bij en de beleving is compleet! Met een ‘inundatiespel’ kunnen bezoekers zelf sluizen openzetten om soldaten tegen te houden. Ik merk dat de Zuiderwaterlinie dankzij deze spellen meer gaat leven bij onze bezoekers.” 

Nick: “Zodra je weet waar je moet kijken, zie je overal in het landschap de lijnen van de linie. Ken je het verhaal daarbij, dan begrijp je pas waarom die lijnen er zijn. En dat ze ruim 300 jaar geleden met mensenhanden aangelegd zijn. Dat is echt heel indrukwekkend om je te realiseren en maakt het de moeite waard om zelf op pad te gaan!”  

Ga mee op Menno’s Reis 

In 2023 is het 325 jaar geleden dat Menno van Coehoorn, Fries strateeg en vestingbouwer, de basis legde voor wat we nu kennen als de Zuiderwaterlinie. Dit jaar treden we in de voetsporen van Menno en herbeleven zo zijn inspectiereis. Elk gebied speelde een unieke rol in de totstandkoming van de Zuiderwaterlinie en die sporen zijn nog steeds zichtbaar. Tijdens ‘Menno’s Reis’ vinden er van Grave tot Bergen op Zoom diverse activiteiten plaats waarin verleden, heden én toekomst samen komen. Er reist een kunstwerk geïnspireerd op het gedachtegoed van Menno van Coehoorn langs musea door de hele linie, er vinden lezingen en ateliers plaats én je treedt letterlijk in Menno’s voetsporen met de wandeltochten van de Expeditie Zuiderwaterlinie.  

 Genoeg reden om in 2023 de Zuiderwaterlinie te bespeuren, bekijken en beleven. Ga mee op Menno’s Reis!