“Kunst kan erfgoed persoonlijk maken”

Kunst als verbeelder van erfgoed

“Eigenlijk vormen kunst en erfgoed een heel mooi huwelijk”, vertelt Anne-Wil. “Om het verleden te kunnen begrijpen, moet je je daarin kunnen verplaatsen en het je voor kunnen stellen. Kunst kan een historisch verhaal verrijken en tot leven brengen, zeker als het erfgoed niet meer zo zichtbaar is zoals op verschillende plekken in de Zuiderwaterlinie het geval is.”

Hermelinde ziet dezelfde toegevoegde waarde van kunst. “Ik denk dat kunst erfgoed persoonlijk kan maken”, zegt ze. “Een kunstenaar heeft natuurlijk een bepaalde bedoeling met zijn of haar kunstwerk, maar als kijker ben je vrij om er je eigen interpretatie aan te geven. Ik geloof ook dat we als mensen kunst nodig hebben om ons te kunnen verhouden tot anderen en de vraagstukken in onze samenleving. Een goed kunstwerk kan je blik op de wereld verruimen.”

De Alliantie Zuiderwaterlinie werkte de afgelopen jaren vaker samen met Kunstloc Brabant. In vier verschillende landkunsttentoonstellingen maakten jonge kunstenaars een thema van de Zuiderwaterlinie al eens zichtbaar. En nu zijn er plannen om, samen met Staatsbosbeheer en de TU Delft, een design challenge op te stellen over de vraag hoe het landschap van de Zuiderwaterlinie ingezet kan worden bij de huidige klimaatopgaves. 

De Alliantie Zuiderwaterlinie werkt ook samen met studio APVIS, een kunstenaarscollectief van vier kunstenaars. Zij hebben een modern kunstwerk ontwikkeld, geïnspireerd op het gedachtegoed van Menno van Coehoorn. Demian Albers is een van die kunstenaars. Demian: “Het is mooi om met kunst erfgoed prikkelend te maken. Bronnen uit het verleden bestaan vaak uit teksten, maar in een kunstwerk kun je plaatjes aan de verhalen koppelen. Wij maken daarnaast graag gebruik van augmented reality (AR). Met bewegend beeld en audio kan je een verhaal nog beter overbrengen.”

Anne-Wil: “De manier van denken van kunstenaars is een mooie aanvulling op het perspectief van de historicus. Een kunstenaar kijkt op een hele andere manier naar de wereld om zich heen en dus ook naar erfgoed. Dat levert soms verrassende perspectieven op.”

Hermelinde vult aan: “Historici baseren zich uiteraard altijd op de feiten. Die zijn belangrijk, maar zeggen weinig over de ervaringen van de mensen die toen leefden. Een kunstenaar kijkt veel verder en dat zorgt voor een ander soort connectie met erfgoed. Je gaat het voelen en beleven; het komt binnen.”

Kunst als gespreksstarter

Kunst kan het onzichtbare erfgoed van de Zuiderwaterlinie dus weer zichtbaar maken én zorgen voor een ander perspectief op het historische verhaal. Dat andere perspectief kan inspirerend werken. “Daarmee is kunst in staat om mensen aan het denken te zetten en een gesprek te starten”, vertelt Anne-Wil. “Het kan ook een aanleiding zijn om met anderen over lastigere onderwerpen uit de geschiedenis te praten. Of daar in ieder geval bewustwording rond te creëren. Erfgoed raakt mensen, maar je moet een manier hebben om het bij ze binnen te brengen. Daarvoor is kunst een heel mooi medium.”

Hermelinde: “De vele verhalen die te vertellen zijn over de Zuiderwaterlinie zijn uitermate geschikt om een kunstenaar mee aan de slag te laten gaan. Zo laat je nog meer mensen kennis maken met het militaire erfgoed in hun achtertuin en de verhalen die erbij horen. Er ligt hier zoveel geschiedenis! In onze projecten voor de Zuiderwaterlinie hebben we steeds meer aandacht voor de verbinding die kunst kan leggen tussen het verleden en de maatschappelijke opgaven waar we nu en in de toekomst voor staan. Die combinatie maakt het heel interessant.”

Gedachtegoed Menno van Coehoorn als modern kunstwerk

“Toen we de vraag kregen om een kunstwerk te maken, geïnspireerd op het gedachtegoed van Menno van Coehoorn, zijn we eigenlijk meteen begonnen met onderzoek”, vertelt Demian. “Wie is deze man, wat heeft hij betekend en in welke vorm kunnen we die verhalen overbrengen? We hadden meteen het idee om de complexiteit van Van Coehoorn en de Zuiderwaterlinie te verbeelden in verschillende lagen. Uiteindelijk hebben we gewerkt met afbeeldingen in de herkenbare stervorm van vestingsteden. Elke afbeelding representeert een aspect van Van Coehoorn of de Zuiderwaterlinie en met behulp van AR kun je met je telefoon animaties met audio zichtbaar maken. Daarmee verbinden we het verleden aan het heden.”

“We hopen dat mensen, dankzij dit kunstwerk, dieper na gaan denken over wat Menno van Coehoorn heeft betekend”, vult Anne-Wil aan. “Zowel voor de totstandkoming van de Zuiderwaterlinie, als voor het landschap in dit gebied. Het moderne kunstwerk past bij Van Coehoorn; hij was ook een innovator. Dat zet je aan het denken: wie zijn de innovatieve geesten van nu? De ‘Menno’s van nu’? Hen hebben we nodig om tot vernieuwende oplossingen te komen voor de uitdagingen waar we vandaag voor staan. Net zoals Van Coehoorn 325 jaar geleden heeft gedaan.”

Ga mee op Menno’s Reis  

In 2023 is het 325 jaar geleden dat Menno van Coehoorn, Fries strateeg en vestingbouwer, de basis legde voor wat we nu kennen als de Zuiderwaterlinie. Dit jaar treden we in de voetsporen van Menno en herbeleven zo zijn inspectiereis. Elk gebied speelde een unieke rol in de totstandkoming van de Zuiderwaterlinie en die sporen zijn nog steeds zichtbaar. Tijdens ‘Menno’s Reis’ vinden er van Grave tot Bergen op Zoom diverse activiteiten plaats waarin verleden, heden én toekomst samen komen. Er reist een kunstwerk geïnspireerd op het gedachtegoed van Menno van Coehoorn langs musea door de hele linie, er vinden lezingen en ateliers plaats én je treedt letterlijk in Menno’s voetsporen met de wandeltochten van de Expeditie Zuiderwaterlinie.   

Genoeg reden om in 2023 de Zuiderwaterlinie te bespeuren, bekijken en beleven. Ga mee op Menno’s Reis!