Tastbaar bewijs van de bewogen militaire geschiedenis van Brabant
Wie vandaag de dag langs de Zuiderwaterlinie loopt en haar eeuwenoude vestingwerken bezoekt, treedt in de voetsporen van onze voorouders. Én haar vijand. Meerdere malen moest de verdedigingslinie de vijand op veilige afstand houden. En meerdere malen werd het uiterste gevraagd van de fortificaties. Ook de inundatiesluizen maakten overuren. Met dit soort bouwwerken werd het land opzettelijk onder water gezet om een opmars van de vijand te voorkomen. Het water was namelijk te ondiep om in te varen en te diep om doorheen te waden.
Het mag duidelijk zijn: De Zuiderwaterlinie is het tastbaar bewijs van een belangrijk stukje militaire geschiedenis van Brabant.
Historische steden werden opgeknapt en verbonden
Met een pijnlijke nederlaag tegen de Fransen vers in het geheugen, ontwierp vestingbouwer Menno van Coehoorn in 1697 de verdedigingslinie die voor wat betreft het Brabantse deel bekendstaat als de Zuiderwaterlinie. Hoewel de linie grotendeels in Staats-Brabant lag, moest het de Republiek vijandelijke aanvallen besparen.
Qua ligging was een verdedigingslinie in Staats-Brabant ideaal. De Republiek zou beschermd zijn tegen invasies vanuit het zuiden. Een voordelige bijkomstigheid was dat het landschap en de bouwwerken in het generaliteitsland zich haast perfect leenden voor het bouwen van een verdedigingslinie. De brede rivieren zorgden voor water dat nodig was voor inundatie. Grote gebieden werden door Van Coehoorn geschikt gemaakt voor deze verdedigingstechniek.
Ook maakte de Friese ontwerper slim gebruik van al bestaande historische steden die versterkt waren door middel van vestingwerken. En zo geschiedde het: Bergen op Zoom, Steenbergen, Willemstad, Klundert, Geertruidenberg, Breda, Heusden, ‘s-Hertogenbosch, Ravenstein en Grave kregen allemaal een verbeterde militaire slagkracht. Daar waar nodig werden de bestaande versterkingen gerenoveerd en uitgebreid. In het gebied tussen de historische steden werden forten en schansen aangelegd om de versterkingen te verbinden, daar waar het water dat niet al deed.
De militaire geschiedenis van Brabant ten tijde van Staats-Brabant
Opnieuw vielen de Fransen binnen in 1747. Zij hadden het voorzien op Bergen op Zoom: een van de sterkst verdedigde historische steden van Nederland en het paradepaardje van Menno van Coehoorn. Ondanks de krachtige verdediging, wisten de Fransen de vesting na twee maanden belegering in te nemen. De stad werd grotendeels met de grond gelijk gemaakt. De urgentie om de Zuiderwaterlinie goed te onderhouden nam door deze inname weer toe.
Desalniettemin moest De Zuiderwaterlinie het een aantal jaren later, in 1794, weer ontgelden. De rivieren bevroren vanwege de strenge winter en het water dat eerder dienst deed als barrière was nu een makkelijke overstapplaats. Tot 1813 bleven delen van Nederland onder de invloedssfeer van oorspronkelijk de Eerste Franse Republiek en later het Eerste Franse Keizerrijk.
De militaire geschiedenis van Noord-Brabant rondom de Zuiderwaterlinie
Toen Nederland eindelijk weer een beetje op adem was gekomen, keerde de onrust al snel terug. In 1830 wordt België onafhankelijk en plotseling ligt Noord-Brabant aan de zuidelijke grens van het land. Opnieuw worden de verdedigingswerken van de Zuiderwaterlinie versterkt. Maar een oorlog blijft uit.
De Zuiderwaterlinie werd vanaf het einde van de negentiende eeuw gezien meer en meer gezien als 'achterhaald'. De linie raakte langzaam maar zeker in verval en de regering besloot de Zuiderwaterlinie zelfs op te heffen als verdedigingssysteem.
Vandaag de dag zie je nog steeds restanten van de Zuiderwaterlinie in het landschap. Je ontdekt bijvoorbeeld forten, schansen, kastelen en meer met de wandelroute, fietsroute en autoroute langs de voormalige verdedigingslinie.
Meer lezen over de geschiedenis van Brabant, de totstandkoming en ontwikkelingen van de Zuiderwaterlinie? Breng dan een bezoekje aan de website van Brabants Erfgoed.